Τι ακριβώς φέρνει μαζί του η γέννηση και εδραίωση της Artificial Intelligence (AI)? Είναι το κουτί της Πανδώρας ή το βάζο με τα γλυκά? Η απάντηση δεν είναι απλή γιατί τα αποτελέσματα της τεχνητής νοημοσύνης είναι πολυδιάστατα και διαπερνούν κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Κάθε αποτέλεσμα είναι απορροή μιας προσπάθειας να καλυφθεί μια ή και περισσότερες ανάγκες. Η αιτία για τη γέννηση του AI είναι η προσπάθεια να καλυφθούν πληθώρα αναγκών που σταδιακά συσσωρεύτηκαν και απαιτούσαν άμεση λύση. Η στατιστικά αποδεδειγμένη και σταθερή αύξηση του πληθυσμού, η υπερσυγκέντρωση πληροφοριών και δεδομένων, απαιτούσε νέους τρόπους διαχείρισης μεγάλου όγκου δεδομένων, από την ταυτοποίηση ατόμων και την ανάλυση συμπεριφορών μέχρι την επεξεργασία πληροφοριών για αγοραστικές, διατροφικές, πολιτισμικές και πολιτικές συνήθειες.
Ωστόσο, δεν είναι όλα τα δεδομένα ή η πληροφορία πραγματικά προσβάσιμα σε όλους. Η πρόσβαση μπορεί να είναι περιορισμένη, κατευθυνόμενη ή ακόμη και επί πληρωμή. Η επιλογή των πηγών, η φιλτραρισμένη παρουσίαση των δεδομένων και η οικονομική δυνατότητα πρόσβασης δημιουργούν ένα πλαίσιο όπου η γνώση δεν είναι καθολική και ίση. Ακόμη και η «δημοκρατική» πληροφορία μπορεί να έχει κρυφές κατευθύνσεις ή περιορισμούς που επηρεάζουν την ερμηνεία της.
Η πρόσβαση στην πληροφορία θα έπρεπε να είναι εύκολη και άμεση για όλους, ανεξάρτητα από τη θέση ή το επίπεδο γνώσης. Ακόμα όμως και αν αυτό συνέβαινε, η πρόσβαση από μόνη της δεν εγγυάται κατανόηση ή ποιότητα. Ο κατέχων τη γνώση μπορεί να την αξιοποιήσει, να την επιβεβαιώσει και να την εξελίξει, ενώ ο μη εξοικειωμένος όμως μπορεί να έχει απλώς πρόσβαση στα δεδομένα, χωρίς να εξασφαλίζεται η ορθότητα ή η ουσιαστική χρησιμότητά τους. Εδώ ακριβώς αναδεικνύεται η σημασία της κριτικής σκέψης, που προσδίδει νόημα και ποιοτικά χαρακτηριστικά στην πληροφορία, επιτρέπει την αξιολόγηση των πηγών και την επαναπροσδιορισμένη χρήση της γνώσης, ώστε αυτή να μην παραμένει απλώς ένας αριθμός ή μια συλλογή δεδομένων. Όπως αναφέρει ο Floridi (2014), η είσοδός μας στην «τέταρτη επανάσταση» μετασχηματίζει όχι μόνο τα μέσα πληροφόρησης, αλλά και το ίδιο το νόημα του ανθρώπινου υποκειμένου μέσα στην infosphere.
Ας το πιάσουμε από την αρχή όμως, γιατί χρειάζεται να υπάρχει πρόσβαση στην πληροφορία και από ποιους? Οι απαντήσεις είναι πολλές και πολυδιάστατες. Οι γιατροί χρησιμοποιούν AI για να εντοπίζουν συμπτώματα, να αναλύουν ιατρικές εικόνες και να προτείνουν θεραπευτικές παρεμβάσεις. Οι δάσκαλοι και καθηγητές αξιοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για τη δημιουργία ασκήσεων, βιβλίων, διαγωνισμάτων ή για τη διόρθωση εργασιών. Οι πανεπιστημιακοί χρησιμοποιούν AI για συγγραφή άρθρων, διατριβών, ανάλυση δεδομένων και επιστημονική επεξεργασία. Ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει AI για μετάφραση, σύνταξη, διαμόρφωση ύφους ή επεξεργασία κειμένων, καθώς και για την κατανόηση και ανάσυρση πληροφοριών από το παρελθόν. Επαγγελματίες όπως μαθηματικοί, φυσικοί, βιομηχανικοί μηχανικοί, αλλά και εταιρείες αεροπορικές, διαφημιστικές, πωλήσεων, φαρμακευτικές, βιομηχανίες πολεμικών όπλων, τράπεζες και χρηματοοικονομικοί οργανισμοί χρησιμοποιούν AI για τη διαχείριση μεγάλων δεδομένων, την αυτοματοποίηση διαδικασιών, τη λήψη αποφάσεων σε κλίμακα που πριν ήταν αδύνατη και για προβλέψεις τιμών στο χρηματιστήριο ή στρατηγικές trading. Η AI πλέον διεισδύει ακόμη και σε τομείς όπως η στρατηγική προσομοίωση, η ανάλυση πληροφοριών υψηλού ρίσκου και η διαχείριση σύνθετων συστημάτων που απαιτούν πρόβλεψη μελλοντικών εξελίξεων.
Σε όλα τα παραπάνω παραδείγματα, η κριτική σκέψη παραμένει το σημείο αναφοράς, καθώς καθορίζει τι και πώς θα είναι το αποτέλεσμα, πόσο έγκυρο και ποιοτικό, ανάλογα με τον σκοπό.
Πώς λειτουργεί η AI και γιατί τα δεδομένα έχουν σημασία
Ο μηχανισμός της AI βασίζεται σε αλγορίθμους μάθησης από δεδομένα. Οι μηχανές δεν «σκέφτονται» όπως ο άνθρωπος, εκπαιδεύονται πάνω σε τεράστια σύνολα δεδομένων και μαθαίνουν να αναγνωρίζουν μοτίβα, σχέσεις και προβλέψεις. Αυτό σημαίνει ότι η ποιότητα των δεδομένων είναι καθοριστική για το αποτέλεσμα. Αν τα δεδομένα είναι ατελή, μεροληπτικά ή λανθασμένα, η AI θα αναπαράγει και θα ενισχύσει αυτά τα λάθη, δημιουργώντας μια ψευδή ή στρεβλή βάση γνώσης.
Η επιρροή αυτού του φαινομένου στην ανθρώπινη ιστορία μπορεί να είναι σοβαρή. Οι πρώτες ενέργειες, οι αποφάσεις και οι πολιτικές που βασίζονται σε λανθασμένα δεδομένα μπορούν να αποκλίνουν από την πραγματικότητα, επηρεάζοντας κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές διαδικασίες. Σκεφτείτε ένα σύστημα AI που αναλύει ιστορικά γεγονότα, συμπεριφορές ή δημογραφικά στοιχεία και στηρίζεται σε λανθασμένα ή μεροληπτικά δεδομένα. Οι προβλέψεις και οι στρατηγικές που προκύπτουν θα είναι επίσης λανθασμένες, και αυτά τα λάθη θα πολλαπλασιαστούν όταν τα αποτελέσματα τροφοδοτούν νέα δεδομένα στον ίδιο μηχανισμό.
Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο αυτοενίσχυσης των σφαλμάτων. Στην ανθρώπινη ιστορία, όπου οι πρώτες αποφάσεις συχνά θέτουν τα θεμέλια για μελλοντικές εξελίξεις, η AI μπορεί να γίνει ένας πολύ ισχυρός πολλαπλασιαστής λάθους, αν δεν επιβλέπεται και δεν διορθώνεται από την ανθρώπινη κρίση.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις της επανάστασης AI
Η έλευση της AI επηρεάζει βαθιά τη δομή της κοινωνίας, την οικονομία και την πολιτική ισορροπία. Οι μηχανές μπορούν πλέον να αναλάβουν εργασίες που πριν απαιτούσαν ανθρώπινη δεξιότητα. Αυτό δημιουργεί ανακατανομή των θέσεων εργασίας, με την ανάγκη για νέες δεξιότητες και εξειδίκευση. Η πλούσια τάξη και οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι οι πρώτοι που επωφελούνται, καθώς έχουν πρόσβαση σε τεχνογνωσία, υποδομές και κεφάλαια για να ενσωματώσουν AI στα συστήματά τους. Ο μέσος εργαζόμενος ή μικροεπιχειρηματίας κινδυνεύει να μείνει πίσω, αν δεν εξοπλιστεί με γνώση και εργαλεία.
Η μαζική συλλογή και επεξεργασία δεδομένων δίνει σε εκείνους που ελέγχουν τις τεχνολογίες την ικανότητα να διαμορφώνουν συμπεριφορές, προτιμήσεις και αποφάσεις. Τα δεδομένα δεν είναι ουδέτερα, η ανάλυσή τους μπορεί να καθορίσει τι βλέπουμε, τι μαθαίνουμε και ποιες επιλογές παίρνουμε. Παράλληλα, η AI επιτρέπει την ταχύτερη ανακάλυψη γνώσης. Από τη βιοϊατρική έως την αστρονομία, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προτείνει μονοπάτια που ο ανθρώπινος νους δεν θα είχε εξετάσει. Ωστόσο, η κριτική σκέψη παραμένει αναντικατάστατη. Η μηχανή μπορεί να αναλύει, αλλά η αξιολόγηση της ποιότητας και της σκοπιμότητας των αποτελεσμάτων παραμένει ανθρώπινη ευθύνη.
Όσοι έχουν πρόσβαση στις πιο προηγμένες μορφές AI μπορούν να επηρεάζουν την οικονομία, την πολιτική και τον πολιτισμό με τρόπους που πριν ήταν αδύνατοι. Η τεχνολογική ανισότητα μπορεί να γίνει κοινωνική ανισότητα. Η πρόκληση είναι να διασφαλίσουμε ότι η γνώση και η δύναμη που προσφέρει η AI δεν συγκεντρώνονται μόνο στα χέρια λίγων.
Ο Yuval Noah Harari (2018) έχει προειδοποιήσει ότι η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να δημιουργήσει έναν νέο διαχωρισμό ανάμεσα σε εκείνους που έχουν πρόσβαση σε δεδομένα και τεχνολογία και σε εκείνους που δεν έχουν. Όπως σημειώνει, η AI μπορεί να δώσει στους λίγους τη δύναμη να κατανοούν και να προβλέπουν συμπεριφορές σε επίπεδο μαζικής κοινωνίας, δημιουργώντας μια μονοπωλιακή γνώση που μπορεί να επηρεάζει την πολιτική, την οικονομία και ακόμη και την κουλτούρα. Η πρόκληση για την ανθρωπότητα, όπως τονίζει, είναι να βρούμε τρόπους δημοκρατικής και ισότιμης πρόσβασης στη γνώση και την τεχνολογία, ώστε η AI να υπηρετεί την κοινωνία και όχι να ενισχύει ανισότητες. Η Crawford (2021) δείχνει πώς η ΤΝ δεν είναι απλώς τεχνολογία, αλλά οικοσύστημα εξουσίας, πόρων και ανισοτήτων που αναδιαμορφώνουν τον κοινωνικό ιστό.
Η επίδραση της AI στη συλλογική σκέψη και την αυθεντικότητα
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν επηρεάζει μόνο τα εργαλεία μας αλλά και τον τρόπο που σκεφτόμαστε συλλογικά. Όταν οι αποφάσεις, οι γνώσεις και οι κρίσεις μας βασίζονται όλο και περισσότερο σε μηχανισμούς που ερμηνεύουν τον κόσμο για εμάς, διακινδυνεύουμε να χάσουμε ένα κομμάτι της φυσικής και αυθεντικής πορείας της ανθρώπινης σκέψης. Αν η AI αρχίσει να καθορίζει τι θεωρείται σημαντικό, τι αξίζει να αναζητηθεί ή τι είναι αληθές, τότε η ανθρώπινη δημιουργικότητα, η αμφισβήτηση και η ελεύθερη ερμηνεία κινδυνεύουν να υποκατασταθούν από έναν τυποποιημένο, ομοιογενή τρόπο σκέψης. Σύμφωνα με τον Pasquale (2015), η αδιαφάνεια των αλγοριθμικών συστημάτων απειλεί τη δημόσια σφαίρα, καθιστώντας δυσδιάκριτο ποιος παράγει τη γνώση και με ποια κριτήρια. Η παγκόσμια σκέψη θα μπορούσε έτσι να μετατραπεί σε προϊόν προβλέψεων και υπολογισμών, απομακρυνόμενη από τη φυσική της περιέργεια, την αντίφαση και την αβεβαιότητα που αποτελούν την πηγή κάθε αυθεντικής ανακάλυψης.
Τα βρεφικά βήματα της τεχνητής νοημοσύνης
Η τεχνητή νοημοσύνη βρίσκεται ακόμα στα πρώτα της βήματα, αν και η ταχύτητα της ανάπτυξης είναι πρωτοφανής. Τα επόμενα χρόνια αναμένεται να επεκταθεί σε κάθε τομέα της ζωής, από την ιατρική διάγνωση και την εκπαίδευση έως την πολιτική ανάλυση και την παραγωγή γνώσης σε παγκόσμια κλίμακα. Το μέλλον της AI μπορεί να φέρει ανυπολόγιστα οφέλη, αλλά η πρόβλεψη της πορείας της εξαρτάται κρίσιμα από τους κανόνες και τις ηθικές κατευθυντήριες γραμμές που θα θέσει η ανθρωπότητα. Χωρίς σαφή πλαίσια και κανονισμούς, ο κίνδυνος είναι να πολλαπλασιαστούν τα σφάλματα, οι μεροληψίες και οι κοινωνικές ανισότητες, οδηγώντας σε καταστροφικά αποτελέσματα που θα αμφισβητήσουν τη σταθερότητα των κοινωνιών και την εμπιστοσύνη στην ίδια τη γνώση.
Παράλληλα, προκύπτουν κρίσιμα πολιτικά και ηθικά ερωτήματα. Μήπως η AI, αν δεν κατευθυνθεί σωστά, απειλεί έμμεσα ή άμεσα τη δημοκρατία, δηλαδή τη δύναμη του δήμου, όπως ορίστηκε από την Αρχαία Ελλάδα; Η δυνατότητα πρόσβασης στο «βυθό της γνώσης» μπορεί να εμφανίζεται ως ελευθερία, αλλά αν η πρόσβαση ελέγχεται, φιλτράρεται ή κατευθύνεται, τότε η ίδια η έννοια της ελευθερίας κινδυνεύει να κλωνοποιηθεί και να καπηλευθεί. Η Zuboff (2019) επισημαίνει ότι η νέα οικονομία της επιτήρησης μετατρέπει τη γνώση και τη συμπεριφορά σε εμπορεύματα, συγκεντρώνοντας εξουσία σε λίγους παρόχους δεδομένων. Η χρήση της AI ως εργαλείο «ελεύθερης» πρόσβασης δεν εγγυάται ουσιαστική ελευθερία, αντιθέτως, μπορεί να δημιουργήσει ψευδή αίσθηση ανεξαρτησίας, όπου η γνώση προσφέρεται υπό όρους, επιβεβαιώνοντας προκαταλήψεις και διατηρώντας κοινωνικές ή πολιτικές ανισότητες. Η πρόκληση για τη σύγχρονη κοινωνία είναι να εξασφαλίσει ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα υπηρετεί πραγματικά τον δημόσιο διάλογο και τη συλλογική γνώση, και όχι να μετατρέπεται σε εργαλείο συγκέντρωσης εξουσίας ή χειραγώγησης
Η επανάσταση της AI είναι, με άλλα λόγια, ένα μαχαίρι διπλής όψης. Φέρνει απεριόριστες δυνατότητες στη γνώση, τη δημιουργία και την παραγωγή, αλλά και σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την ισότητα, την κριτική σκέψη και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο καθένας που χειρίζεται αυτές τις τεχνολογίες καλείται να κατανοήσει ότι η δύναμη της γνώσης δεν είναι απλώς στην ταχύτητα και την ποσότητα της πληροφορίας, αλλά στην κρίση που εφαρμόζεται πάνω της. Και ακριβώς γι’ αυτό, η τεχνητή νοημοσύνη είναι ταυτόχρονα το βάζο με τα γλυκά και το κουτί της Πανδώρας, που μπορεί να φέρει γλυκιά πρόοδο, αλλά αν κατευθυνθεί λανθασμένα, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι καταστροφικά. Όπως επισημαίνει η πρόσφατη συλλογή του Floridi (2022), η ηθική της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι απλώς ζήτημα τεχνολογικού σχεδιασμού, αλλά θεμελιώδης πολιτική επιλογή για το μέλλον της δημοκρατίας.
Top comments (0)